دوفصلنامه

---

پ&zwjژوه&zwjش‌ ح&zwjاض&zwjر ب&zwjا ه&zwjدف‌ ب&zwjررس&zwjی‌ م&zwjی&zwjزان‌ ت&zwjوج&zwjه‌ ب&zwjه‌ مؤلفه‌های آموزش چند فرهنگی در ک&zwjت&zwjاب­ه&zwjای‌ درسیِ دورۀ م&zwjت&zwjوس&zwjطه‌ در س&zwjال‌ ت&zwjح&zwjص&zwjی&zwjل&zwjی93ـ1392 ان&zwjج&zwjام‌ ش&zwjد. تحقیق به شیوۀ تحلیل محتوا و اسنادی انجام‌ شده است. جامعۀ پژوهشی حاضر، شامل کلیۀ کتاب­های درسی دورۀ دوم متوسطۀ نظری در سال تحصیلی 93-1392 است که درمجموع شامل 32 کتاب است. از بین جامعۀ پژوهش، تعداد 7 عنوان کتاب درسی شامل کتاب­های؛ مطالعات اجتماعی سال اول متوسطه، جامعه­شناسی 1، جامعه­شناسی 2، علوم اجتماعی سال چهارم متوسطه، تاریخ ایران و جهان 1و 2، تاریخ‌شناسی سال چهارم متوسطه رشته ادبیات و علوم انسانی که توقع طرح مؤلفه‌های آموزش چند فرهنگی در آن‌ها وجود دارد، نمونه پژوهش را تشکیل می‌دهند. ‌. ابزار پژوهش در بخش تحلیل اسنادی فرم فیش‌برداری و در بخش تحلیل محتوا چک‌لیست یا سیاهۀ تحلیل محتوا بوده است. داده‌های تحلیل محتوا با استفاده از آمار توصیفی تجزیه ‌و تحلیل شده است. ع&zwjم&zwjده­ت&zwjری&zwjن‌ ی&zwjاف&zwjت&zwjه‌­ه&zwjای‌ پ&zwjژوه&zwjش‌ ع&zwjب&zwjارت‌ اند از: از م&zwjج&zwjم&zwjوع‌ 180 ف&zwjراوان&zwjی‌ م&zwjرت&zwjب&zwjط در ک&zwjت&zwjب‌ درس&zwjی‌ دورۀ م&zwjت&zwjوس&zwjطه‌، کتاب درسی تاریخ (1) با 76 ف&zwjراوان&zwjی‌ مرتبط با مؤلفه‌های آموزش چند فرهنگی ، ی&zwjع&zwjن&zwjی‌ (22/42%) بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های آموزش چند فرهنگی و کتاب درسی مطالعات اجتماعی اول متوسطه با 5 فراوان یعنی (77/2%)، کمترین میزان توجه به مؤلفه‌های آموزش چند فرهنگی را داشته‌اند. از بین مؤلفه‌های مطرح در آموزش چند فرهنگی بیشترین میزان توجه به مؤلفه «معرفی فرهنگ‌های مختلف به دانش‌آموزان در محتوای کتب درسی» با 59 فراوانی مرتبط با مؤلفه‌های آموزش چند فرهنگی یعنی (77/32%) و کمترین میزان توجه مربوط به مؤلفه‌های «کمک به درک و تحمل آراء متفاوت از فرهنگ‌های دیگر در محتوای کتب درسی و تعریف تکالیف چند فرهنگی برای دانش‌آموزان در محتوای کتب درسی» با یک فراوانی یعنی (55/0%) است.  

---

هدف پژوهش حاضر بررسی آموزش چند فرهنگی در محتوای کتاب‌های درسی فارسی (خوانداری) دورۀ آموزش ابتدایی ایران است. این پژوهش از نوع پژوهش‌های کیفی بوده و از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد عرفی (استقرایی) استفاده‌ شده است. روش نمونه‌گیری هدفمند و نمونۀ مورد نظر مشتمل بر کتاب‌های درسی فارسی کلیۀ پایه‌های دورۀ آموزش ابتدایی بوده است. واحد تحلیل (ثبت) در اینجا مضمون، تصویر و واحد زمینۀ کتاب درسی است. برای تعیین پایایی روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی، بازبینی مطالب در دو مرحله، یکی پس ‌از این‌که بین 10-50 درصد مقوله‌بندی‌ها تکمیل شد و دیگری در پایان کار صورت گرفت. در این پژوهش پنج مقوله استخراج شد که عبارت‌اند از: معرفی و توجه به زبان مادری اقوام؛ معرفی مشاهیر؛ انعکاس سبک پوشش اقوام؛ سنن فرهنگی اقوام و معرفی میراث فرهنگی. تحلیل محتوای کیفی کتاب‌ها نشان می‌دهد که تنها ردپای فرهنگ مسلط در کتاب‌های درسی به چشم می‌خورد. نظام آموزشی همچنان به دنبال پیاده‌سازی الگوی همسان‌سازی فرهنگی است که منجر به قتل زبان‌ها و فرهنگ‌های اقوام ایرانی می‌شود، رویکردی که درواقع هیچ چشم‌اندازی ندارد و بیشتر نتیجۀ معکوس داشته و منجر به افزایش آگاهی اقوام از هویت و تاریخ و فرهنگ خویش می‌شود.