نشریه زمین شناسی مهندسی

---

امروزه وجود داده‌های رقومی ماهواره‌ای و امکان دسترسی آسان و ارزان به این داده‌ها و همچنین در دسترس بودن بسته‌های نرم‌افزاری پرقدرت برای تجزیه و تحلیل این داده‌ها، باعث جبران حجم وسیعی از عملیات صحرایی زمین‌شناسی شده است. یکی از موضوعات مهم زمین‌شناسی، ترسیم  و تعیین مرز دقیق واحد‌های زمین‌شناسی است، در این مقاله با هدف تهیه نقشه طبقه‌بندی شده واحدهای سنگی منطقه  و جداسازی مرز دقیق واحد‌های مختلف ناحیه ایران‌کوه(شامل معادن باما واقع در 25 کیلومتری جنوب غرب اصفهان) با استفاده از روش‌های سنجش از دور، ابتدا پردازش‌ها و تصحیحات لازم بر روی داده‌های این منطقه صورت گرفته و سپس با به‌کارگیری انواع مختلف طبقه‌بندی مناسب‌ترین الگوریتم برای تهیه نقشه کلاس‌های مختلف واحد‌های سنگی در منطقه ارائه شده و در نهایت این نقشه برای محدوده پژوهش تهیه شده است. در الگوریتم ذکر شده، با به‌کارگیری تکنیک MNF  و همچنین تعیین پیکسل‌های خالص و سپس به‌کارگیری نمایش‌گر n  بعدی تصویر طبقه‌بندی شده منطقه تهیه شده است. سپس با استفاده پردازش‌های نهایی از جمله اجرای فیلتر Clump  بر روی این تصویر برای انتقال پیکسل‌های حد واسط به درون کلاس‌ها و واضح‌تر شدن مرز کلاس‌ها تصویر نهایی به‌عنوان نقشه واحدهای سنگی منطقه تهیه شده است. با مقایسه این نقشه با مرز واحدهای سنگی ارائه شده در نقشه زمین‌شناسی منطقه که از طریق استفاده از عکس‌های هوایی و پیمایش‌های صحرایی تهیه شود و همچنین مقایسه با ترکیب‌های رنگی دیگر از منطقه صحت و دقت عملیات قابل تأیید است. 

---

گسترۀ بررسی شده (استان البرز) به لحاظ ساختاری در سامانۀ کوه‌زایی مرکب البرز در شمال ایران تشکیل شده است. هدف از این پژوهش، آمیختن علوم سنجش از دور و زمین‌شناسی به‌منظور بارزسازی خطواره‌های گسلی با استفاده از پردازش داده‌های ماهواره‌ای در گستره‌ای پهناور و هم‌چنین قیاس لایه‌ها با گسل‌های شناخته شده در نقشه‌های زمین‌شناسی است. در آغاز دو نمای تصویر ماهواره‌ای ETM+ Landsat با شماره‌های 35-164 و 35-165 موزائیک شدند و با توجه به مختصات گسترۀ بررسی شده (استان البرز) برش خوردند. سپس با اجرای شیوه‌های دورسنجی مانند ترکیب باندها، فیلترگذاری، تحلیل مؤلفه‌های اصلی، نسبت باندی در تصاویر خاکستری و رنگی و شاخص NDVI برای بارزسازی گیاهان، به پردازش تصویر ماهواره‌ای گستره پرداختیم. در نهایت با به‌کارگیری روش‌های یاد شده، نقشۀ خطواره‌های گسلی و نقشۀ تراکم خطواره‌های استان البرز تهیه و با گسل ‌های شناخته شده مقایسه شد.

---

حوضه آبریز وارک، یکی از زیرحوضه‌های رودخانۀ دز است که با مساحت 9/139 کیلومتر مربع در استان لرستان واقع شده است. این تحقیق با هدف تحلیل فعالیت زمین‌ساختی حوضه و هم‌چنین بررسی ارتباط خطواره‌ها با خطر زمین‌لغزش با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام شده است. در این پژوهش از 4 شاخص مورفوتکتونیکی شامل گرادیان طولی رودخانه (SL)، منحنی هیپسومتری حوضه (HC)، پیچ و خم رودخانه (S) و عدم تقارن حوضۀ زهکشی (AF) استفاده و نتایج تجزیه و تحلیل آن‌ها با شاخصی تحت عنوان زمین‌ساخت فعال (Iat) بیان شده است. محاسبۀ شاخص زمین‌ساخت فعال نسبی نشان می‌دهد که منطقه از نظر تکتونیکی در کلاس فعال قرار دارد. به‌منظور بررسی ارتباط خطواره‌ها با خطر زمین‌لغزش، ابتدا نقشۀ خطواره‌ها و عوامل مؤثر بر لغزش با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره‌ای لندست 8 در محیط نرم‌افزار ENVI 4.8 و بازدیدهای میدانی تهیه شده است. سپس با استفاده از روش منطق فازی نقشه خطر زمین‌لغزش در حوضۀ بررسی شده تهیه و با تلفیق آن با نقشه خطواره‌ها، ارتباط بین خطواره‌ها و نقشۀ خطر زمین‌لغزش در محیط نرم‌افزار Arc‌GIS بررسی شده است. بر اساس نتایج به‌دست آمده از نقشۀ خطر زمین‌لغزش‌های منطقه به‌ترتیب 40/12، 25/8، 37، 61/32 و 73/9 درصد از مساحت منطقه در کلاس‌های خطر خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد قرار دارد. هم‌چنین نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد که به‌علت تکتونیک فعال منطقه ارتباط نزدیکی بین خطواره‌ها و مناطق با خطر لغزش بالا وجود دارد.
 

---

زمین لغزش­ها به‌عنوان مخاطرات طبیعی، موجب خسارات فراوانی می­شوند، در بسیاری از موارد می­توان با شناخت زمین­شناسی مناطق مختلف، وقوع زمین­لغزش­ها را پیشگویی و با راهکارهای مناسب از وقوع آن جلوگیری کرد. یکی از مناطق مستعد و پرخطر از نظر زمین‌لغزش در البرز شرقی، منطقه نرگس­چال است. در این پژوهش، به‌کمک روش­های سنجش از دور، GIS و هم‌چنین مشاهدات و اندازه­گیری­های صحرایی اقدام به بررسی عوامل مؤثر بر زمین­لغزش­ها در منطقه نرگس­چال شد. در این راستا هفت لایه اطلاعاتی برداری از عوامل مؤثر بر زمین­لغزش تهیه شده و به مقادیر موجود در هر لایه اطلاعاتی وزن داده شده و کلاس­بندی انجام شد. در نهایت با محیط نرم­افزاری GIS نقشۀ پهنه­بندی خطر زمین­لغزش تهیه شد. نتایج حاصل از تهیه نقشۀ پهنه­بندی خطر زمین­لغزش نشان می­دهد که الگوی فضایی بیش‌ترین خطرات زمین­لغزش به‌صورت نواری پهن با امتداد شمال­شرق- جنوب­غربی قابل مشاهده است. نتایج حاصل از بررسی اثر شکستگی­ها (به‌عنوان عوامل ساختاری) بر پهنه­بندی خطر زمین­لغزش نشان می­دهد که عوامل ساختاری نظیر گسل­های اصلی (و سایر شکستگی­های مرتبط با آنها) به‌طور غیرمستقیم، با ایجاد شیب­های تند، ایجاد مناطق خردشده و نامقاوم، ایجاد مناطق چشمه­سار و ایجاد زلزله­ها، تعیین­کننده الگوی پراکنش بیش‌ترین خطر زمین­لغزش بوده است و تأثیر زیادی بر رخ­داد این بلای طبیعی داشته­اند.