:: سال 27، شماره 86 - ( 4-1398 ) ::
جلد 27 شماره 86 صفحات 29-7 برگشت به فهرست نسخه ها
جایگاه استعاره شیر در مقوله‌بندی مفاهیم عرفانی مولوی (بررسی نمونه‌های موجود در غزل‌های دیوان کبیر)
خدابخش اسداللهی 1، منصور علیزاده بیگدیلو2 ، ابراهیم رنجبر3
1- دانشگاه محقق اردبیلی ، kh.asadollahi@gmail.com
2- دانشگاه محقق اردبیلی
3- دانشگاه تبریز
چکیده:   (13425 مشاهده)
شاعرانِ عارف برای تجسم‌بخشیدن به مفاهیم عرفانی خود از صورت­های زبانی به­ویژه الفاظ مربوط به حیوانات استفاده می­کنند. در تحقیق حاضر، برای کشف و روشن‌کردن مفاهیم مطلوب مولانا به‌مثابه حوزه مقصد، لفظ «شیر» به‌منزله حوزه مبدأ در غزل­های دیوان‌ کبیر با استفاده از نظریه استعاره شناختی لیکاف و جانسون بررسی می­شود. بررسی­ها نشان می­دهد که مولانا با ترفند اقتصاد زبانی و ارائه چندین تصویر ذهنی با یک لفظ (شیر)، توانسته است نشاط، تازگی و تنوع شگفت­آوری از اندیشه و تفکر عرفانی خود را نمایان سازد. طبق بسامدهایی که در این پژوهش به‌دست آمد، لفظ شیر در نظام مفهوم عرفانی مولانا تصویر مثبتی دارد؛ دل و عشق در برابر عقل اهمیت و جایگاه والاتری دارد؛ مفاهیم مهمِ «انسان کامل» در برابر نفس و «معشوق» برای نشان‌دادن عظمت مطلق حق‌تعالی از راه نمود عینی «شیر» بیان می­شود. خلاصه اینکه، انتخاب لفظ شیر برای بیان معانی و مفاهیم والا و ضرورِ عرفانی، از روح کمال­طلبی، خوش­بینی و علوّ طبع مولانا حکایت دارد. در این تحقیق، که به روش توصیفی‌ـ تحلیلی انجام شده است، پس از مباحث مقدماتی درباره استعاره مفهومی و مبدأ حیوانات، و زبان استعاری مولانا، برای هر نوع از انواع حوزه مقصد، چند نمونه از ابیات نقل شده­ است. مشخص‌کردن الگوی استنباطی، قلمرو منبع یا حسی، تعمیم چندمعنا، نگاشت عمومی و نگاشت جزئی در هر تقسیم­بندی گام بعدی است؛ سپس، در جدولی، به بسامد حوزه­های مقصد و تعمیم­های معنایی آنها و در نهایت به تحلیل داده­ها پرداخته شده است.  
واژه‌های کلیدی: مقوله‌بندی، استعاره مفهومی، شیر، غزل‌های مولانا
متن کامل [PDF 5804 kb]   (2101 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
فهرست منابع
1. قرآن مجيد. ترجمة مهدي الهي قمشه¬اي. قم: دارالثقلين.
2. استاک‌ول، پيتر (1393) درآمدي بر شعرشناسي شناختي. ترجمة ليلا صادقي. تهران: مرواريد.
3. افراشي، آزيتا و تورج حسامي (1392) «تحليل استعاره¬هاي مفهومي در يک طبقه¬بندي جديد با تکيه بر نمونه¬هايي از زبان¬هاي فارسي و اسپانيايي». پژوهش¬هاي زبان‌شناسي تطبيقي. سال سوم. شمارة 5: 141-165.
4. باطني، محمدرضا (1371) پيرامون زبان و زبان¬شناسي. تهران: فرهنگ معاصر.
5. پورابراهيم، شيرين و همکاران (1390) «بررسي مفهوم بصيرت در زبان قرآن در چارچوب معني‌شناسي شناختي». پژوهش¬هاي زبان¬شناسي. سال سوم. شمارة 2: 19-34.
6. تاجديني، علي (1388) فرهنگ نمادها و نشانه¬ها در انديشة مولانا. چاپ دوم. تهران: سروش.
7. خرمشاهي،‌ بهاءالدين (1376) پيام پيامبر. تهران: جامي.
8. داوري اردکاني، رضا و همکاران (1393) زبان استعاري و استعاره¬هاي مفهومي. چاپ دوم. تهران: هرمس.
9. راسخ مهند، محمد (1389) «بررسي معاني حروف اضافة مکاني فرهنگ سخن بر اساس معني‌شناسي شناختي». ادب¬پژوهي. شمارة 14: 49-66 .
10. رومانويچ، الکساندر (1376) زبان و شناخت. ترجمة حبيب‌الـله قاسم¬زاده. تهران: فرهنگان.
11. شفيعي‌کدکني، محمدرضا (1392) زبان شعر در نثر صوفيه. تهران: سخن.
12. شواليه، ژان و آلن گربران (1388) فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقيق سودابه فضايلي. جلد 4. چاپ دوم. تهران: جيحون.
13. صفوي، کوروش (1384) «بحثي دربارة طرح¬هاي تصويري از ديدگاه معني¬شناسي شناختي». نامة فرهنگستان. شمارة 21: 65-85.
14. فرامکين، ويکتوريا و همکاران (1387) مقدمه¬اي بر زبان. ترجمة علي رحيمي و رامين رهنورد. تهران: جنگل.
15. فردوسي، ابوالقاسم (1385) متن کامل شاهنامة فردوسي بر اساس چاپ مسکو. به‌کوشش سعيد حميديان. چاپ هفتم. تهران: قطره.
16. فياضي، مريم‌سادات و همکاران (1387) «خاستگاه استعاري افعال حسي چندمعنا در زبان فارسي از منظر معني¬شناسي شناختي». ادب-پژوهي. شمارة 6: 87-109.
17. قوام، ابوالقاسم و زهره هاشمي (1391) «اميد و نااميدي در بوف کور (تحليل مفاهيم انتزاعي بوف کور بر اساس نظرية استعارة مفهومي». نقد ادبي. سال پنجم. شمارة 20: 143-170.
18. کريمي، طاهره و ذوالفقار علامي (1392) «استعاره¬هاي مفهومي در ديوان شمس بر مبناي کنش حسي خوردن». نقد ادبي. سال ششم. شمارة 24: 143-168. .
19. کوچش، زلتن (1393) مقدمه¬اي کاربردي بر استعاره. ترجمة شيرين پورابراهيم. تهران: سمت.
20. گلفام، ارسلان و فاطمه يوسفي¬راد (1381) «زبان¬شناسي شناختي و استعاره». تازه¬هاي علوم شناختي. سال چهارم. شمارة 3: 1-6.
21. ليکاف، جورج (1395) قلمرو تازه علوم شناختي. ترجمة جهانشاه ميرزابيگي. جلد اول. تهران: آگاه.
22. مباشري، محبوبه و طاهره کريمي (1394) «تحليل شناختي تصوير آهو در ديوان شمس». پژوهش‌هاي ادب عرفاني (گوهر گويا).‌ سال نهم. شمارة 2: 25-50. .
23. مولوي، جلال¬الدين محمد (1378) کليات ديوان شمس. به تصحيح مجتبي مولوي. تهران: امير مستعان.
24. وزيرنيا، سيما (1379) زبان¬شناخت. تهران: قطره.
25. ويگوتسکي، لؤ سيمونوويچ (1370) تفکر و زبان. ترجمة بهروز عزبدفتري. تبريز: نيا (نيما) .
26. هاشمي، زهره (1392) «نگرش احمد غزالي به عشق بر بنياد نظرية استعارة شناختي».‌ ادب‌پژوهي. شمارة 26: 49-71.
27. هاشمي، زهره و ابوالقاسم قوام (1392) «بررسي شخصيت و انديشه¬هاي عرفاني بايزيد بسطامي بر اساس روش استعارة¬ شناختي». جستارهاي ادبي. شمارة 182: 75-104.
28. Lakoff, George & Mark johnsen (2003) Metaphors we live. by London: The University of Chicago Press. [DOI:10.7208/chicago/9780226470993.001.0001]
29. Lakoff, George & Mark johnsen (1980) "Conceptual metaphor in everyday language", The journal of philosophy. Volume 77, Issue 8: 453-486. [DOI:10.2307/2025464]



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 27، شماره 86 - ( 4-1398 ) برگشت به فهرست نسخه ها