:: سال 29، شماره 90 - ( 4-1400 ) ::
جلد 29 شماره 90 صفحات 73-45 برگشت به فهرست نسخه ها
مقاومت زیردستان در برابر قدرت با سازوکار ایدئولوژیک در بوستان سعدی
نعمت الـله ایرانزاده1 ، محمدحسن حسن‌زاده1 ، سعیده قاسمی 2
1- دانشگاه علامه طباطبایی
2- دانشگاه علامه طباطبایی ، Sghasemi@nebrija.es
چکیده:   (1871 مشاهده)
در این پژوهش، با اساس قرار دادن آثار سعدی، به طرح پرسشی پرداختیم مبنی بر این‏که طبقۀ رعیت چگونه به کسب قدرت در ساختار اجتماعی می‏پرداختند. مطابق با رویکرد هژمونی و قدرت که صاحب‌نظران آن آنتونیو گرامشی و میشل فوکو هستند، با کاربستِ روش تحلیل انتقادی گفتمان و نیز به پیروی از بینامتنیت و کنش بلاغی، به بررسی قدرت و مقاومت پرداختیم که حلقه‌های تعامل میان مشارکان اجتماع هستند. نظر به کارکرد چندجانبۀ گفتمان‏ها در متون قرن هفتم، یافته‌های پژوهش از این قرار است که در کنار صوفیان و زاهدان و دسته‌های گوناگون اجتماعی که برای کسب قدرت، سازوکارهای ویژۀ خود را به کار می‏گیرند، از دیگر سو، گروه زیردست و رعیت نیز با تصرف و تغییراتی در آن ابزارها، به برساخت‏های جدید قدرت دست می‌یازند ؛ آنان با تلفیق پندارها با باور‏های دینی و عرفانی و عرفی موجود در جامعه که در عین حال، باعث فرمانبری و انقیاد خود ایشان شده است، به بسط سازوکاری می‌اندیشند که با بازپخش و اِعمال آن، بتوان به گونه‏ای بهره ‏برد تا برترین مقامات را به اطاعت و تسلیم وا‏داشت. بدین ترتیب، با نگرشی ساختارشکنانه به متون، کنش و تعامل پیچیده میان کنشگران، جایگزین تصور فروکاهنده مبنی بر تعامل یک‌جانبهٔ میان گروه‏های فاعل اجتماعی می‌شود.
واژه‌های کلیدی: قدرت، مقاومت، هژمونی، گفتمان، ایدئولوژی، سوژه، سعدی، بوستان.
متن کامل [PDF 1055 kb]   (466 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
فهرست منابع
1. احمدی، سیروس و محمدحسین نیکداراصل (1391) «تحلیلی بر قشربندی اجتماعی در گلستان». مجلۀ تاریخ ادبیات. شمارة 3/71: 5ـ18.
2. استوری، جان (1397) مطالعات فرهنگی دربارۀ فرهنگ عامه. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: آگه.
3. بشيريه، حسين (1379) نظريه‏هاي فرهنگ در قرن بيستم. تهران: آينده‌پويان.
4. بیانی، شیرین (1371) دین و دولت در ایران عهد مغول. جلد دوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
5. پارسانیا، حمید و ظاهر یوسفی (1395) «بررسی انتقادی مقاومت در اندیشۀ میشل فوکو». معرفت فرهنگی اجتماعی. سال هفتم. شمارة 3 (27): 47-72.
6. جنید شیرازی، معین‌الدین (1328) تذکرۀ هزارمزار. به تصحیح نورانی وصال. شیراز: کتابخانۀ احمدی.
7. جوینی، عطاملک‌بن‌محمد (1387) تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح محمدبن‌عبدالوهاب قزوینی. تهران: هرمس.
8. جوینی، عطاملک‌بن‌محمد (1391) تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح محمد‌بن‌عبدالوهاب قزوینی. تهران: نگاه.
9. حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد (1362) غزلیات. تصحیح پرویز ناتل خانلری. تهران: خوارزمی.
10. دریفوس، هیوبرت و پل رابینو (1379) میشل فوکو، فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک. ترجمۀ حسین بشیریه. تهران: نی.
11. دلوز، ژيل (1392) فوکو. ترجمۀ نيکو سرخوش و افشين جهانديده. تهران: ني.
12. دهستانی، حسین‌بن‌اسعد (1354) ترجمۀ فرج بعد از شدت. تصحیح اسماعیل حاکمی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
13. راثی تهرانی، حبیب (1388) «نظریۀ هژمونی آنتونیو گرامشی». علوم اجتماعی. شمارة 16: 99-108.
14. زاکانی، عبید (1342) کلیات عبید زاکانی. به‌کوشش پرویز اتابکی. تهران: زوار.
15. زرکوب شیرازی، ابوالعباس (1350) شیرازنامه. تصحیح بهمن کریمی. تهران: کتابخانه‏های احمدی و معرفت شیرازی.
16. زرین‏کوب، عبدالحسین (1344) ارزش میراث صوفیه. تهران: آریا.
17. سايمونز، جان (1390) فوکو و امر سياسی. ترجمۀ کاوه حسين‏زاده راد. تهران: رخداد نو.
18. سعدی، مصلح‌بن‌عبدالـله (1375) بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
19. سعدی، مصلح‌بن‌عبدالـله (1384) گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
20. سعدی، مصلح‌بن‌عبدالـله (1385) کلیات. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: هرمس.
21. سهروردی، شیخ شهاب‌الدین (1364) عوارف‌المعارف. به‌اهتمام قاسم انصاری. تهران: علمی و فرهنگی.
22. س‍ی‍وطی‌، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌ب‍ن‌‌اب‍ی‌ب‍ک‍ر (1429) ‏الجامع‌الصغیر فی احادیث ‌البشیر النذیر.‏ بیروت: دارالفکر.
23. شمیسا، سیروس (1389) «یک روایت از دو شکست: بحثی در روایت فردوسی و سعدی از شکست ایران از تازیان و مغولان». سعدی‏شناسی. شمارة 13: 11-19.
24. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1392) زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.
25. شهرستانی، محمد‌بن‌عبدالکریم (1415) ملل و نحل. بیروت: دارالمعرفه.
26. صاحبی نخجوانی، هندوشاه (1313) تجارب السلف. تصحیح عباس اقبال. تهران: مطبعۀ فردین.
27. طوسی، خواجه نصیرالدین (1318) آغاز و انجام. شیراز: کتابفروشی جهان‌نما.
28. طوسی، خواجه نصیرالدین (1356) اخلاق ناصری. تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران: خوارزمی.
29. عراقی همدانی، فخرالدین ابراهیم (1338) دیوان عراقی. به‌کوشش سعید نفیسی. طهران: کتابخانۀ سنایی.
30. غزالی طوسی، ابوحامد محمد (1317) نصیحة‌الملوک. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: چاپخانۀ مجلس طهران.
31. غزالی طوسی، ابوحامد محمد (1338) اعترافات غزالی (المنقذ من الضلال). ترجمۀ زین‌الدین کیایی‌نژاد. تهران: بی‌نا.
32. غزالی طوسی، ابوحامد محمد (1380) کیمیای سعادت. به‌کوشش حسین خدیوجم. تهران: علمی و فرهنگی.
33. غنی، قاسم (1388) تاریخ تصوف در اسلام و تطورات و تحولات مختلفۀ آن از صدر اسلام تا عصر حافظ. تهران: زوار.
34. فرکلاف، نورمن (1379) تحلیل انتقادی گفتمان. گروه مترجمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‏ها.
35. فوکو، ميشل (1386) اراده به دانستن. ترجمۀ نيکو سرخوش و افشين جهانديده. تهران: ني.
36. فوکو، ميشل (1389) تئاتر فلسفه. ترجمۀ نيکو سرخوش و افشين جهانديده. تهران: ني.
37. فوکو، ميشل (1390) بايد از جامعه دفاع کرد. ترجمۀ رضا نجف‌زاده. تهران: رخداد نو.
38. فیشر، ویلیام بین (1386) تاریخ ایران کمبریج. ترجمۀ تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.
39. فیوری، جوزپه (1360) آنتونیو گرامشی، زندگی مردی انقلابی. ترجمۀ مهشید امیرشاهی. تهران: خوارزمی.
40. کسروی، احمد (1322) صوفیگری. بی‏جا: پیمان.
41. گرامشی، آنتونیو (۱۳۶۰) ستمگران و ستمبران. ترجمۀ وارتان میکائیلیان. تهران: فرهنگ نوین.
42. گرامشی، آنتونیو (1377) دولت و جامعۀ مدنی. ترجمۀ عباس میلانی. تهران: جاجرمی.
43. لوئی، الحبیب (1397) «بازنگری در مفهوم سابالترن (فرودستان) از گرامشی تا اسپیواک: تحولات تاریخی و کاربردهای جدید». تاریخ نو. ترجمۀ رضا الوندی. سال هشتم. شمارۀ 25: 14-3.
44. محقق، مهدی (1339) «قلمرو سعدی». راهنمای کتاب. سال دوم. شمارة 11: 212-225.
45. محقق، مهدی (1350) «سعدی و قضا و قدر». کنگرة جهانی سعدی و حافظ. شیراز: 19ـ42.
46. محمدبن‌منور (1381) اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید. تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: آگاه.
47. ملک‌مرزبان، مهسا و مرجان فردوسی (1391) «گفتمان حکومتی سعدی». پژوهشنامۀ علوم سیاسی. سال هفتم. شمارۀ 3: 7-40.
48. ملک‌مرزبان، مهسا و مرجان فردوسی (1393) «تحليل انتقادي گفتمان صوفيانه در گلستان سعدي». كهن‏نامۀ ادب پارسي. پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي. سال پنجم. شمارۀ 3: 87ـ120.
49. مستوفی قزوینی، حمداللـه (1364) تاریخ گزیده. به‌کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
50. میلانی، عباس (1387) تجدد و تجددستیزی در ایران. تهران: اختران.
51. نيچه، فريدريش (1377) ارادة قدرت. ترجمة مجید شريف. تهران: جامي.
52. ون‌دایک، تئون ای (1377) «اقتدار، گفتمان و دسترسی». برگردان مجید خسروی‌نیک. گفتمان. شمارة 2: 73-102.
53. همدانی، رشیدالدین فضل‌اللـه (1373) جامع‌التواریخ. تصحیح محمد روشن و مصطفی موسوی. تهران: البرز.
54. یارمحمدی، لطف‏اللـه (1383) گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی. تهران: هرمس.
55. Boyle. J. A. (Ed) (1968) the Cambridge History of Iran (V5). United States of America: The Cambridge University Press. [DOI:10.1017/CHOL9780521069366]
56. Fairclough. Norman (1992) Discourse and Social Change, London: Polity Press in Association with Blackwell Publishing Ltd.
57. Fairclough, Norman (2001) Language and Power. England: Pearson education limited.
58. Gramsci A (1971) Selections from the Prison Notebooks, edited and translated by Quintin Hoare and Geoffrey Nowell Smith. London: Lawrence and Wishart.
59. Halliday, Michael Alexandre Kikwood and Christian Matthiessen (2004) an Introduction to Functional Grammar, 3rd Ed, and London: Arnold.
60. Leitch, Vincent B (Ed) (2010) the Norton Anthology of Theory and Criticism. United States of America. W. W. Notron & Company.
61. Schimmel, Anne Marie (1975) Mistical Dimension of Islam. United States of America: The University of North Carolina Press.



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 29، شماره 90 - ( 4-1400 ) برگشت به فهرست نسخه ها