:: سال 29، شماره 91 - ( 9-1400 ) ::
جلد 29 شماره 91 صفحات 214-181 برگشت به فهرست نسخه ها
بررسی دلایل هبوط آدم از بهشت در متون تفسیری، عرفانی و دیوان شاعران مشهور فارسی تا قرن هشتم هجری
مریم سیدان
دانشگاه صنعتی شریف ، seyedan@sharif.edu
چکیده:   (1290 مشاهده)
در عهد عتیق و قرآن کریم، آدم، نخستین نمونه انسانی آفریده خدا، ابتدا در بهشت زندگی می‌کرد، اما به‌دلایلی از بهشت به زمین فرستاده شد. ماجرای بیرون‌رفتنِ آدم از بهشت در متون کهن فارسی بازتاب وسیعی داشته و برداشت‌ها و تفسیرهای متعدد و متفاوتی از آن شده است. در مقاله حاضر، علت بیرون‌رفتنِ آدم از بهشت در تعدادی از مشهورترین متون تفسیری و عرفانی و دیوان‌های شاعران برجسته فارسی تا قرن هشتم بررسی شده است. به‌این‌منظور، دلایل خروج آدم از بهشت از منابع مختلف استخراج و براساس شباهت‌ها و تفاوت‌ها دسته‌بندی، مقایسه و تحلیل شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در متون قدیم فارسی، اعم از متون تفسیری و عرفانی و دیوان‌های شاعران، هبوط آدم یا نتیجه خشم خدا بر آدم به‌دلیل نافرمانی او از فرمان خداست، یا از پیش تقدیر شده و آدم مسخر اراده الهی است؛ یا به اختیار آدم و با آگاهی او صورت گرفته است. درهرحال، برای بیرون‌رفتن آدم از بهشت هدف یا هدف‌هایی تصور شده است. 
واژه‌های کلیدی: آدم، بیرون‌رفتن (هبوط) از بهشت، متون تفسیری، متون عرفانی، دیوان شاعران
متن کامل [PDF 7065 kb]   (329 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
فهرست منابع
1. قرآن کريم. ترجمة عبدالمحمد آيتي.
2. ابوالفتوح رازي، حسين‌بن‌علي (1371) روض الجِنان و روح الجَنان في تفسير القرآن (معروف به تفسير شيخ ابوالفتوح رازي). به‌کوشش و تصحيح محمدجعفر ياحقي و محمدمهدي ناصح. 20 جلد. مشهد: بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي.
3. اسفرايني، ابوالمظفر (1375) تاج التراجم في تفسير القرآن للاعاجم. تصحيح نجيب مايل هروي و علي‌اکبر الهي خراساني. 3 جلد. تهران: علمي و فرهنگي.
4. انوري، اوحدالدين محمد (1340) ديوان انوري. به‌اهتمام محمدتقي مدرس رضوي. 2 جلد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
5. بهار، مهرداد (1391) پژوهشي در اساطير ايراني (پارة نخست و دوم). تهران: آگه.
6. حافظ، شمس‌الدين محمد (1362) ديوان حافظ. به تصحيح و توضيح پرويز ناتل خانلري. 2 جلد. تهران: خوارزمي.
7. حيدري، حسين، و علي بهاري (1394) «بررسي تحليلي و تطبيقي نخستين زيستگاه و هبوط انسان در کتاب مقدس با ديگر اسطوره‌هاي خاورميانه». ادبيات عرفاني و اسطوره‌شناختي. شمارة 38: 41-63.
8. خاقاني، بديل‌بن‌علي (1382) ديوان خاقاني شرواني. به کوشش ضياءالدين سجادي. تهران: زوار.
9. خواجوی کرماني، محمودبن‌علي (1369) ديوان اشعار خواجو کرماني. تصحيح احمد سهيلي خوانساري. تهران: پاژنگ.
10. سلمان ساوجي، سلمان‌بن‌محمد (1382) کليات سلمان ساوجي. تصحيح عباسعلي وفايي. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي.
11. سمعاني، احمد (1389) روح‌الارواح ف‍ي‌ ش‍رح‌ اس‍م‍اءال‍م‍ل‍ک‌ال‍ف‍ت‍اح. به‌اهتمام و تصحيح نجيب مايل هروي. تهران: علمي و فرهنگي.
12. سنايي غزنوي، مجدودبن‌آدم (1329) حديقه‌الحقيقه و شريعه‌‌الطريقه. تصحيح محمدتقي مدرس رضوي. تهران: چاپخانة سپهر.
13. سنايي غزنوي، مجدودبن‌آدم (1388) ديوان سنايي غزنوي. به سعي و اهتمام محمدتقي مدرس رضوي. تهران: سنايي.
14. سورآبادي، ابوبکر عتيق (1380) تفسير سورآبادي. تصحيح علي‌اکبر سعيدي سيرجاني. جلد 1. تهران: نشر نو.
15. سورآبادي، ابوبکر عتيق (1381) تفسير سورآبادي. تصحيح علي‌اکبر سعيدي سيرجاني. جلد 2 و 3. تهران: نشر نو.
16. طبري، محمدبن‌جرير (1356) ترجمة تفسير طبري. به تصحيح و اهتمام حبيب يغمايي. 7 جلد. تهران: توس.
17. عطار نيشابوري، فريدالدين (1362) ديوان عطار. به‌اهتمام و تصحيح تقي تفضلي. تهران: علمي و فرهنگي.
18. عطار نيشابوري، فريدالدين (1383) منطق‌الطير. مقدمه، تصحيح و تعليقات: محمدرضا شفيعي‌کدکني. تهران: سخن.
19. عطار نيشابوري، فريدالدين (1386الف) اسرارنامه. مقدمه، تصحيح و تعليقات محمدرضا شفيعي‌کدکني. تهران: سخن.
20. عطار نيشابوري، فريدالدين (1386ب) مصيبت‌نامه. مقدمه، تصحيح و تعليقات محمدرضا شفيعي‌کدکني. تهران: سخن.
21. عطار نيشابوري، فريدالدين (1377) تذکرة‌الاولياء. بررسي، تصحيح متن، توضيحات و فهارس محمد استعلامي. تهران: زوّار.
22. عطار نيشابوري، فريدالدين (1387) الهي‌نامه. مقدمه، تصحيح و تعليقات محمدرضا شفيعي کدکني. تهران: سخن.
23. عهد جديد: براساس کتاب مقدس اورشليم (1397) ترجمة پيروز سيار. تهران: ني.
24. عهد عتيق: کتاب‌هاي شريعت يا تورات (1399) ترجمة پيروز سيار. تهران: ني و هرمس.
25. عين‌القضات همداني، عبدالله‌بن‌محمد (1362) نامه‌هاي عين‌القضات همداني. جلد 1 و 2. به‌اهتمام علينقي منزوي و عفيف عسيران. تهران: منوچهري و زوّار.
26. عين‌القضات همداني، عبدالله‌بن‌محمد (1373) تمهيدات. مقدمه و تصحيح و تحشيه و تعليق: عفيف عسيران. تهران: منوچهري.
27. عين‌القضات همداني، عبدالله‌بن‌محمد (1377) نامه‌هاي عين‌القضات همداني. جلد 3. مقدمه، تصحيح و تعليق: علينقي منزوي. تهران: اساطير.
28. غزالي طوسي، ابوحامد محمد (1389) احياء علوم‌الدين. ترجمة مؤيدالدين محمد خوارزمي. به‌کوشش حسين خديوجم. 4 جلد. تهران: علمي و فرهنگي.
29. غزالي طوسي، ابوحامد محمد (1390) کيمياي سعادت. به‌کوشش حسين خديوجم. 2 جلد. تهران: علمي و فرهنگي.
30. فرخي سيستاني (1335) ديوان حکيم فرخي سيستاني. به‌کوشش محمد دبيرسياقي. تهران: شرکت نسبي حاج محمدحسين اقبال و شرکاء.
31. قشيري، ابوالقاسم (1345) ترجمة رسالة قشيريه. با تصحيحات و استدارکات بديع‌الزمان فروزانفر. تهران: انتشارات ترجمه و بنگاه نشر کتاب.
32. کريستن‌سن، آرتور امانوئل (1368) نمونه‌هاي نخستين انسان و نخستين شهريار در تاريخ افسانه‌اي ايران. جلد دوم: جمشيد. ترجمه و تحقيق ژاله آموزگار و احمد تفضلي. تهران: نشر نو.
33. گرجي، مصطفي، و عفت نادري‌نژاد (1394) «بررسي و تحليل اسطورة هبوط در متون منثور عرفاني». مطالعات ادبيات تطبيقي. شمارة 33: 145-161.
34. لطفي، اکبر، و مهدي ماحوزي (1391) «تحليل مفهوم هبوط در نوبة سوم تفسير کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار ميبدي». پژوهش زبان و ادبيات فارسي. شمارة 27: 25-42.
35. مستملي بخاري، اسماعيل‌بن‌محمد (1363) شرح التعرف لمذهب التصوف. مقدمه، تصحيح و تحشية محمد روشن. 5 جلد. تهران: اساطير.
36. مولوي، جلال‌الدين‌محمد (1375) مثنوي معنوي. به‌تصحيح رينولد نيکلسن. 6 جلد. تهران: توس.
37. مولوي، جلال‌الدين‌محمد (1387) فيه مافيه. با تصحيحات و حواشي بديع‌الزمان فروزانفر. تهران: نگاه.
38. مهدوي، محمدجواد (1386) «هبوط در ادبيات عرفاني فارسي». مشکوة. شمارة 96: 100-111.
39. ميبدي، ابوالفضل رشيدالدين (1357) کشف‌الاسرار و عده‌الابرار (معروف به تفسير خواجه عبدالـله انصاري). به سعي و اهتمام علي‌اصغر حکمت. 10 جلد. تهران: اميرکبير.
40. ميرفخرايي، مهشيد (1366) آفرينش در اديان. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقيقات فرهنگي.
41. ناصرخسرو قبادياني، ابومعين حميدالدين (1353) ديوان ناصر خسرو. به تصحيح مجتبي مينوي و مهدي محقق. تهران: دانشگاه تهران.
42. ناصرخسرو قبادياني، ابومعين حميدالدين (1363) جامع‌الحکمتين. به‌کوشش هنري کربن و محمد معين. تهران: طهوري.
43. نجم رازي، عبداللـه‌بن‌محمد (1345) رسالة عشق و عقل. به‌اهتمام و تصحيح تقي تفضلي. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
44. نجم رازي، عبداللـه‌بن‌محمد (1352) مرصادالعباد. به‌اهتمام محمدامين رياحي. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
45. نسفي، عزيزالدين‌بن‌محمد (1993) مجموعة رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل. به تصحيح و مقدمة فرانسوي ماريژان موله. تهران: انستيتو ايرانشناسي ايران و فرانسه.
46. نظامي گنجوي، الياس‌بن‌يوسف (1376) خمسة نظامي گنجوي. به‌اهتمام پرويز بابايي. 2 جلد. تهران: علم.
47. نيشابوري، معين‌الدين محمدبن‌محمود (1359) تفسير بصائر يميني. به تصحيح علي رواقي. تهران: بنياد فرهنگ ايران.
48. Chittick, William. C. "The Myth of Adam's Fall in Ahmad Sam'ani's Rawh al-arwah". In: The Heritage of Sufism. Vol1. Edited by: Leonard Lewisohn. Oneworld Publications (June 1, 1999). Pp. 337-359.



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 29، شماره 91 - ( 9-1400 ) برگشت به فهرست نسخه ها