احیای آثار مکتوب هر جامعه، راهی برای شناخت بهتر فرهنگ و تمدن آن جامعه است. دانش نقد و تصحیح متون در نظر دارد با بررسی نسخه‌های خطی گذشتگان، غبار تحریف و دگرگونی را ـ که به واسطه گذشت روزگار بر چهره آن‌ها نشسته ـ فرو نشاند. سعید نفیسی از محققان پیشرویی است که در این راه گام نهاد و متونی را برای نخستین بار به شیوه انتقادی تصحیح کرد. نفیسی در برهه‌ای از زندگی در تصحیح متون، شیوه‌های انتقادی معمول خاورشناسان را به کاربرد، اما در سال‌های بعد، این روش را کافی ندانست و شیوه خاص دیگری برگزید. این متون نسبت به متون قبل از خود، به عنوان نخستین تصحیحات انتقادی مطرح شدند و با وجود تصحیحات جدیدتری بر روی متون تصحیح‌شده نفیسی، برخی از آثار نفیسی جایگاه خود را حفظ کرده‎اند. در این جستار با بررسی ده متن از متون مصحّح به وسیله ایشان، شامل شش اثر منظوم (دیوان انوری، دیوان عطار، دیوان عمعق، دیوان رشید وطواط، رباعیات بابا افضل، کلیات عراقی) و چهار اثر منثور (تاریخ بیهقی، گشایش و رهایش، لباب‌الالباب، رساله فریدون سپهسالار)، با توجه به برخی ملاک‌ها که در تصحیح یک متن لازم است، شیوه‌ها و دیدگاه‎های انتقادی وی بررسی شده است.

در رمان سووشون موضوعات و جنبه‌های اجتماعی، تاریخی و حماسی با لحن شاعرانه، در بستر داستانی ساختگی، چنان درهم آمیخته‌اند که نمونه مقبول هنر داستان‌نویسی به وجود آمده است. جنبه حماسی این رمان چنان قوتی دارد که می‌توان آن را در ردیف آثار حماسی مصنوع قرار داد. تجلی روح ملی، وجود ارزش ذهنی، نماینده عقاید مردم بودن قهرمان، لزوم مهرورزی و کین‌توزی، وجود قدرت فردی شکست‌ناپذیر یا ابرمرد و هم‌مرزی با تاریخ از جمله عناصر حماسه‌اند که در این رمان حضور دارند. قهرمان آن با خصالی از قبیل مهرورزی به مردم و کین‌توزی با بدخواهان مردم، جستن نفع عام، تعلق به نوع بشر، مقابله با ضد قهرمان و داشتن شرافت در شمار قهرمانان حماسه‌هاست. قصد دانشور ـ‌که آفرینش چنان قهرمانی برخاسته از جهان‌بینی اوست‌ـ به حقیقت شکست‌ناپذیر نشان‌دادن ایران است، در زمانی که تهاجم صنعتی و نظامی غرب، بی‌اثربودن مطبوعات، آشوب‌های داخلی، وابستگی ارکان حکومت، غفلت مردم و اولیای دین و فرصت‌طلبی احزاب زمینه‌های به خطر افتادن استقلال ایران را فراهم می‌کنند‌. قصد این نوشته ذکر مشابهت‌های این رمان با آثار حماسی، جستن نشانه‌های حماسه در آن و نهایتاً تبیین جنبه حماسی آن است.