حمیده روشنی، رئوف مصطفی زاده، اباذر اسمعلی عوری، محسن ذبیحی،
دوره 7، شماره 4 - ( 12-1399 )
چکیده
تأثیر تغییر الگوهای زمانی و مکانی بارش بر خطر سیلاب/خشکسالی و منابع آب قابل دسترس بهعنوان مسالهای غیرقابل انکار در مدیریت منابع آب مطرح است. شاخصهای تمرکز بارش و فصلی بودن بارش از جمله از شاخصهای تبیین پراکندگی بارندگی در یک منطقه است که میتواند منجر شناسایی الگوی توزیع بارش و مدیریت پیش از وقوع خطرات طبیعی گردد. بدین منظور، پژوهش حاضر با هدف بررسی وضیعت توزیعی زمانی و مکانی و روند تغییرات شاخصهای تمرکز و فصلی بودن بارش در 41 ایستگاه بارانسنجی استان گلستان با طول دوره آماری 38 ساله در مقیاسهای زمانی سالانه، فصلی، دوره خشک و دوره مرطوب برنامهریزی شده است. براساس نتایج، میانگین شاخص تمرکز بارش در منطقه مطالعاتی گلستان در مقیاسهای سالانه، بهار، تابستان، پاییز، زمستان، دوره خشک و دوره مرطوب بهترتیب برابر 15/13، 96/11، 15/13، 72/10، 96/9، 72/14 و 72/10 محاسبه شد. همچنین، ایستگاه چات با مقدار 79/0 (توزیع فصلی با یک فصل خشک و یک فصل مرطوب) و ایستگاه شصتکلاته با مقدار 47/0 (توزیع عمدتاً فصلی با یک فصل خشک کوتاه) بهترتیب بیشینه و کمینه مقدار شاخص فصلی بودن در استان گلستان را بهخود اختصاص میدهند. علاوه بر این، 27 و 14 ایستگاه بهترتیب دارای روند تغییرات افزایشی (معنیدار و غیرمعنیدار) و کاهشی (معنیدار و غیرمعنیدار) برای شاخصهای PCI و SI هستند. عدم پیروی بارش در استان گلستان از الگوی زمانی و مکانی واحد از دیگر دستاوردهای پژوهش حاضر است. یافتههای مطالعه حاضر میتواند بهعنوان یک راهنما در برنامهریزیها و سیاستگزاریهای مرتبط با منابع آب در منطقه مطالعاتی پژوهش مورد استفاده قرار گیرد.
دکتر فریبا اسفندیاری درآباد، صدیقه لایقی، دکتر رئوف مصطفی زاده، خدیجه حاجی،
دوره 8، شماره 2 - ( 6-1400 )
چکیده
پهنهبندی خطر سیل در واقع ابزار اساسی برای مدیریت کاهش خطرات سیل است و وسیلهای قانونی در دست دولت و مسئولان برای کنترل و مدیریت کاربری اراضی و برنامههای توسعه همزمان با کاهش خطرهای سیل و حفاظت محیطزیست است. بنابراین هدف از پژوهش حاضر تعیین پهنههای خطر وقوع سیلاب در حوضه آبخیز قطورچای با استفاده از فرآیند تحلیل شبکهای (ANP) میباشد. سپس با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، تصاویر ماهوارهای، دادههای ایستگاه سینوپتیک، فرآیند تحلیل شبکه و روش تلفیق لایهها، پتانسیل سیلخیزی حوضه آبخیز قطورچای مدلسازی شده است. نقشه نهایی خطر سیلخیزی بر پایه ترکیبی از عوامل و عناصر اقلیمی و فیزیکی شامل عوامل کاربری اراضی، زمینشناسی، پوششگیاهی، توپوگرافی، شیب و قابلیت اراضی تهیه شد. وزن هر یک از معیارها با روش ANP و جهت مدلسازی فضایی و تلفیق لایهها برای تهیه نقشه پتانسیل سیلخیزی از روش WLC استفاده گردید. نتایج حاصل از پهنهبندی ریسک سیلخیزی نشان داد که لایه Qal از زمینشناسی، شیبهای کمتر از 3 درصد، واحد تیپهای اراضی خاک 5، 6 و7 و همچنین فقر پوششگیاهی بهعنوان پهنههای سیلابی شناسایی شدند. نتایج بهدست آمده از مدل تحلیل شبکهای بیانگر این واقعیت است که بخشی از حوضه تحتتأثیر خطر وقوع سیلاب با پتانسیل بسیار بالا قرار دارد، که بهطور عمده در پاییندست حوضه واقع شده است. بدین سبب شبکههای رتبه 3 و 4 بهعنوان پهنههای سیلخیز و نواحی هدایت کننده سیلاب به نواحی پاییندست میباشند. همچنین شبکههای رودخانهای رتبه 5 و بالاتر در محدوده سیلابدشتها و یا پایاب رودخانهای قرار دارند و معمولاً دارای سیلابهای سطحی و گسترده هستند. لذا نواحی مستعد سیلاب و ارائه راهکارهای مؤثر بهمنظور مدیریت سیلاب یکی از اقدامات اساسی در کاهش خسارت ناشی از سیلاب است.